Środki ochrony roślin nie stanowią zagrożenia dla wód, jeśli stosujemy je prawidłowo. Wystarczy jednak kilka kropel substancji żeby w dużym stawie uczynić wodę niezdatną do picia lub uzdatniania dla ludzi.

Polskie rolnictwo zużywa średnio trzecią część wody wykorzystywanej w na­szej gospodarce i może przyczyniać się do jej zanieczyszczenia. Po części dlatego, że stosuje środki ochrony roślin, zwłaszcza gdy robi to niezgodnie z przepisami prawa, zaleceniami etykiety oraz zasadami Dobrej Praktyki Rolniczej. Środki ochrony roślin mogą trafiać do wód powierzchniowych i podziemnych ze źródeł miejscowych lub obszarowych.

1. Źródła miejscowe

Źródła punktowe są związane z operacjami przeprowadzanymi podczas prac przygotowawczych do zabiegów ochrony roślin. Powstają one zwykle na terenie gospodarstw, w miejscach przechowywania środków ochrony roślin, sporządzania cieczy użytkowej i czyszczenia opryskiwaczy, a także w wyniku niewłaściwego postępowania z pozostałościami po zabiegach.

2. Źródła obszarowe

Ryzyko przedostawania się środków ochrony roślin do wód powierzchniowych ze źródeł obszarowych jest związane ze znoszeniem cieczy użytkowej podczas zabiegu oraz z ich spływem powierzchniowym, drenażem i wymywaniem z pól. Zjawiska te wywoływane są przez następujące czynniki:

• warunki pogodowe: silny wiatr podczas zabiegu i intensywne opady deszczu po zabiegu
• mała polowa pojemność wodna gleby, czyli ograniczona zdolność gleby do zatrzymywania wody
• ograniczenie przepuszczalności wody na powierzchni gleby, np. zasklepienie, zagęszczenie
• elementy krajobrazu i rzeźba terenu: skłony, dolinki spływu, koleiny lub redliny

Podejmując działania ograniczające ryzyko zanieczyszczenia wody ze źródeł miejscowych oraz obszarowych należy wziąć pod uwagę istotne różnice między nimi.

Przedostawanie się środków ochrony roślin do wody ze źródeł miejscowych jest związane głównie z organizacją pracy w gospodarstwie i zależy bezpośrednio od sposobu postępowania użytkownika/operatora. Na ograniczanie strat środków ma wpływ optymalizacja infrastrukturalnych rozwiązań i wyposażenie gospodarstwa oraz organizacja pracy. Wszystkie czynniki ograniczające zanieczyszczenie wód mogą być kontrolowane.

Możliwość ograniczenia zanieczyszczenia ze źródeł obszarowych zależy od miejsca ich występowania oraz od czynników niezależnych od użytkownika, takich jak ukształtowanie terenu w obrębie zlewni oraz warunki pogodowe i ich oddziaływanie na glebę. Zależy także od obszaru zlewni i powierzchni pól w jej obrębie. Działania, których celem jest ograniczenie ryzyka zanieczyszczenia wód ze źródeł obszarowych często muszą być wdrażane zarówno na poziomie pojedynczego pola lub indywidualnego gospodarstwa, jak i na poziomie całej zlewni i gospodarujących na jej obszarze rolników.

Zanieczyszczenie ze źródeł obszarowych można ograniczyć w zakresie czynników zależnych od człowieka, jednak skrajne warunki pogodowe mogą spowodować, że nie da się go całkowicie uniknąć. Bardzo ważne jest zatem prowadzenie działań, ograniczających ryzyko zanieczyszczenia wynikające z zabiegów agrotechnicznych oraz właściwości i sposobu utrzymania gleby.

Ocenę opryskiwacza w aspekcie bezpieczeństwa stosowania środków ochrony roślin i zapobiegania zanieczyszczeniom miejscowym i obszarowym można przeprowadzić korzystając z poniższej bezpłatnej aplikacji EOS (Environmentally Optimised Sprayer):

Środki ochrony roślin nie stanowią zagrożenia dla wód, jeśli stosujemy je zgodnie z przepisami prawa, instrukcją producenta na etykiecie i zasadami dobrych praktyk. Z podstawowymi zasadami stosowania środków ochrony roślin możesz zapoznać się dzięki poradnikowi „Ewidencja Zabiegów Ochrony Roślin – podstawowe zasady stosowania środków ochrony roślin”, który jest do pobrania TUTAJ.

Poradnik został opracowany z myślą o użytkownikach środków ochrony roślin prowadzących racjonalną ochronę roślin, w której ograniczono do niezbędnego minimum zużycie środków ochrony i ryzyko zanieczyszczenia środowiska.

Znoszenie w mniejszym lub większym stopniu zawsze towarzyszy procesowi opryskiwania upraw, powodując niezamierzone nanoszenie środków ochrony roślin na obszary sąsiadujące z miejscem stosowania środków. Niesie to ze sobą negatywne konsekwencje, z których najistotniejsze to:

• zanieczyszczenie środowiska, w tym wód powierzchniowych
• uszkodzenie wrażliwych roślin i organizmów nie będących celem zabiegu
• pozostałości niedozwolonych środków ochrony roślin w uprawach sąsiadujących
• bezpośrednie zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt
• strata środków ochrony roślin w wymiarze ekonomicznym

obniżona skuteczność ochrony roślin w wyniku niewystarczającego poziomu naniesienia środka na opryskiwanych obiektach, będącego efektem jego nadmiernych strat

Pobierz bezpłatne materiały aby dowiedzieć się więcej na temat zjawiska znoszenia i metod jego ograniczania:

ZNOSZENIE_PORADNIK

ZNOSZENIE_ULOTKA

Jeśli operator przeprowadza ocenę ryzyka, to robi to zwykle intuicyjnie i podejmuje decyzję w oparciu o swoje, nie zawsze trafne opinie. Aby wyeliminować subiektywność oceny oraz zapewnić trafność i zasadność podejmowanych decyzji ocenę ryzyka znoszenia należy przeprowadzić na podstawie obiektywnych, sprawdzonych i naukowo udokumentowanych danych. W tym celu opracowano proste w obsłudze, interaktywne narzędzie wspierania decyzji dotyczącej doboru techniki opryskiwania w aktualnej i lokalnej sytuacji. Narzędzie ma postać aplikacji internetowej dostępnej w trzech wersjach: dla upraw polowych i sadowniczych oraz winnic. Wszystkie wersje można pobrać i używać w trybie off-line:

Istnieją praktyczne i skuteczne metody ograniczania znoszenia środków ochrony roślin, z których najważniejsze przedstawiono poniżej. Ich szczegółowe rozwinięcie znajdziesz w poradniku dostępnym TUTAJ

1. Przepisy prawa

Rozporządzenie MRiRW w sprawie warunków stosowania środków ochrony roślin (Dz.U. 2014, poz. 516)

1. Środki ochrony roślin na terenie otwartym stosuje się, jeżeli prędkość wiatru nie przekracza 4 m/s.
2. Jeśli etykieta środka ochrony roślin nie określa stref buforowych, tzn. odległości od obszarów wrażliwych w jakiej można go stosować, to należy zachować następujące minimalne odległości:

• od zbiorników i cieków wodnych oraz terenów nieużytkowanych rolniczo, innych niż będących celem zabiegu:
• 1 m – przy użyciu opryskiwaczy polowych
• 3 m – przy użyciu opryskiwaczy sadowniczych
• od pasiek: 20 m przy użyciu sprzętu naziemnego
• od dróg publicznych, z wyłączeniem gminnych i powiatowych: 3 m przy użyciu wszystkich rodzajów opryskiwaczy

1. Instrukcja na etykiecie środka ochrony roślin

Etykiety środków ochrony roślin, które stwarzają zagrożenie dla środowiska określają obowiązujące szerokości stref buforowych dla wód powierzchniowych i terenów nieużytkowanych rolniczo w konkretnych sytuacjach, takich jak: opryskiwana uprawa, technika opryskiwania, stosowana dawka środka, faza wzrostu uprawy czy termin stosowania.

Instrukcja ta może różnicować strefy buforowe w zależności od technik opryskiwania, dzięki czemu użytkownik stosujący technikę ograniczającą znoszenie (TOZ) może zachować mniejszą, odpowiednią dla tej techniki odległość od obszarów wrażliwych, zawsze zgodnie z zapisem na etykiecie. Klasyfikacja TOZ pod względem stopnia ograniczania znoszenia dostępna jest TUTAJ.

III. Dobre praktyki:

1. Pola w sąsiedztwie obszarów wrażliwych opryskuj tylko podczas sprzyjających warunków pogodowych:

• wiatr w kierunku przeciwnym do obszarów wrażliwych
• prędkość wiatru nieprzekraczająca wartości dopuszczalnej – 4 m/s
• umiarkowana temperatura – poniżej 25°C
• wilgotność powietrza powyżej 50%

2. Jeśli wykonujesz zabieg w pobliżu zbiorników i cieków wodnych przeprowadź ocenę ryzyka znoszenia i stosuj techniki ograniczające znoszenie (dopasuj sprzęt ochrony roślin, parametry zabiegu i scenariusz zabiegu do okoliczności).
3. Jeśli prędkość wiatru przekracza 2,5 m/s stosuj rozpylacze grubokropliste, np. eżektorowe ponieważ w warunkach wietrznych drobne krople, produkowane przez rozpylacze standardowe, są łatwo znoszone przez wiatr i słabo penetrują w głąb upraw. Rozpylacze eżektorowe są na liście klasyfikacyjnej technik ograniczających znoszenie – TOZ:

• rozpylacze płaskostrumieniowe eżektorowe – przy ciśnieniu od 2 do 8 bar ograniczają znoszenie o 70-90% w porównaniu z rozpylaczami standardowymi
• rozpylacze wirowe eżektorowe – przy ciśnieniu od 3 do 10 bar ograniczają znoszenie o 75% w porównaniu z rozpylaczami wirowymi

4. Zamontuj na opryskiwaczu wielokrotne korpusy rozpylaczy aby umożliwić ich szybką zmianę (np. rozpylaczy standardowych na eżektorowe w sąsiedztwie obszarów wrażliwych).

5. Dodatkowo, w przypadku opryskiwaczy polowych – jeśli prowadzisz zabieg z prędkością ponad 8 km/h stosuj rozpylacze grubokropliste (np. eżektorowe) lub inne techniki ograniczające znoszenie (np. z pomocniczym strumieniem powietrza).
6. Ustaw odpowiednią wysokość belki polowej – nie większą niż 50 cm. Im większa odległość rozpylaczy od obiektu, tym większe ryzyko znoszenia – podniesienie belki na wysokość 75 cm powoduje wzrost znoszenia o ok. 50%.
7. Stosuj opryskiwacz z efektywnie działającą stabilizacją belki polowej.
8. Rozważ zastosowanie opryskiwacza z pomocniczym strumieniem powietrza (PSP). Podczas opryskiwania gołej gleby lub wschodzących upraw zmniejsz prędkość powietrza.

Specyficzne zalecenia odnośnie do ograniczania znoszenia dla opryskiwaczy POLOWYCH można pobrać TUTAJ.

Dodatkowo, w przypadku opryskiwaczy sadowniczych:

9. Stosuj opryskiwacz deflektorowy lub z kierowanym strumieniem powietrza, umożliwiający bardziej precyzyjną regulację w zależności od wielkości i profilu koron drzew. Pozwala to na zmniejszenie odległości rozpylaczy od opryskiwanej powierzchni.
10. Dobierz wydatek rozpylaczy odpowiednio do potrzeb aby zminimalizować straty cieczy.https://youtu.be/gNnolvQR8Rk
11. Wyreguluj wydatek strumienia powietrza w zależności od gęstości koron drzew. Odpowiednio wyregulowany strumień powietrza umożliwia ograniczenie znoszenia nawet o 50%.
12. Przy użyciu kierownic dopasuj zakres działania strumienia powietrza do wielkości drzew.
13. Rozważ zastosowanie opryskiwacza tunelowego, który znacznie ogranicza znoszenie i recyrkuluje nienaniesioną na drzewa ciecz.

Specyficzne zalecenia odnośnie do ograniczania znoszenia dla opryskiwaczy SADOWNICZYCH można pobrać TUTAJ.

Ograniczanie znoszenia środków ochrony roślin: uprawy polowe i sadownicze (22 min)

Ograniczanie znoszenia środków ochrony roślin: uprawy polowe (9 min)

Ograniczanie znoszenia środków ochrony roślin: uprawy sadownicze (13 min)

1. Spływ powierzchniowy spowodowany ograniczoną przesiąkliwością gleby

ma miejsce gdy intensywność deszczu przekracza możliwość przesiąkania wody opadowej w głąb gleby. Jego szczególnym przypadkiem jest spływ występujący podczas opadu na zamarzniętą glebę.

2. Spływ powierzchniowy spowodowany nasyceniem gleby

występuje gdy suma opadów deszczu przekracza jej polową pojemność wodną i gleba nie jest w stanie przyjąć i zatrzymać większej ilości wody.

1. a) Spływ podpowierzchniowy / przesiąkanie poziome

Jeżeli woda przesiąka przez powierzchnię gleby na skłonie i osiąga warstwę nieprzepuszczalną (np. skały, gliny), wówczas przemieszcza się w profilu glebowym równolegle zgodnie z kierunkiem skłonu. W porównaniu ze spływem powierzchniowym taka sytuacja stwarza mniejsze ryzyko dotarcia środka ochrony roślin do zbiorników wód powierzchniowych (przepływ wody w glebie jest wolniejszy,

a zatem możliwość adsorpcji i degradacji środka ochrony roślin jest większa). Przesiąkanie poziome można często obserwować na brzegach rzek lub odsłoniętych terasach w obrębie zlewni.

1. b) Drenaż i wymywanie

Specyficzną formą spływu podpowierzchniowego jest drenaż i wymywanie środków ochrony roślin, które polegają na przemieszczaniu się substancji z wodą, przesączającą się w profilu glebowym. Drenaż obejmuje przypadki, gdy woda z pól spływa do podpowierzchniowej sieci drenarskiej, połączonej z wodami powierzchniowymi, natomiast wymywanie opisuje sytuację, gdy trafia ona do wód podziemnych. Na zdrenowanych polach występuje niewielki spływ powierzchniowy. Koncentracja środków ochrony roślin w wodzie odprowadzanej do sieci drenarskiej może być okresowo duża, zwłaszcza gdy gleba ma małą polową pojemność wodną, a opady deszczu występują krótko po serii zabiegów.

3. Spływ powierzchniowy skoncentrowany

Spływ skoncentrowany pojawia się, gdy woda zbiera się w niewielkie strumienie i spływa burzliwie powodując erozję gleby. Zjawisko to jest związane ze sposobem zagospodarowania i użytkowania pól w zlewni (np. duże pola, uprawa rzędowa i koleiny wzdłuż stoku, itp.) lub z cechami krajobrazu (rozległe i strome skłony pól, dolinki spływu, mało przepuszczalne i nienasiąkliwe gleby).

Ze względu na swoją intensywność spływ skoncentrowany jest zazwyczaj powodem silnej i spektakularnej erozji gleby. Wraz z wodą przenoszone są cząstki gleby i zaadsorbowane na nich substancje, takie jak np. fosforany i niektóre środki ochrony roślin.

Jednym z efektów spływu skoncentrowanego jest zbieranie się osadów w najniższych punktach pola. Widocznym na powierzchni gleby symptomem zjawiska są wyżłobienia utworzone przez strumyki biegnące do dolinek spływu, w których woda się kumuluje, tworząc w ten sposób spływ powierzchniowy skanalizowany.

W zestawieniu działań ograniczających spływ powierzchniowy podane są metody i sposoby działania, które można zastosować w zależności od wagi problemu.

Pobierz bezpłatne materiały aby dowiedzieć się więcej na temat zjawiska spływu powierzchniowego i erozji oraz metod ich ograniczania:

 SPŁYW POWIERZCHNIOWY I EROZJA_PORADNIK.PDF

SPŁYW POWIERZCHNIOWY I EROZJA_ULOTKA.PDF

SPŁYW POWIERZCHNIOWY I EROZJA_INSTRUKCJA POLOWA.PDF

DRENAŻ I WYMYWANIE_PORADNIK.PDF

Dobra praktyka ograniczania zanieczyszczenia wód powierzchniowych środkami ochrony roślin w wyniku ich spływu powierzchniowego, drenażu i wymywania została szczegółowo opisana w poradnikach i instrukcjach dostępnych bezpłatnie  SPŁYW POWIERZCHNIOWY I EROZJA_PORADNIK.PDF;  SPŁYW POWIERZCHNIOWY _INSTRUKCJA POLOWA.PDF;  DRENAŻ I WYMYWANIE _DOBRA PRAKTYKA.PDF

Udostępnione materiały opisują istotę zjawisk oraz metody i przykłady działań zapobiegających zanieczyszczeniu wód z tych źródeł. Obejmują one:

1. Sposób przygotowania gleby (zabiegi agrotechniczne na powierzchni gleby)

• ograniczenie zabiegów uprawowych (np. uprawa bezorkowa)
• pozostawienie gleby w okryciu (np. resztki pożniwne, międzyplony)
• zapobieganie ugniataniu gleby i powstawaniu kolein
• przygotowanie porowatej powierzchni siewnej
• rozluźnianie zagęszczeń podglebia (np. podeszwy płużnej)
• stosowanie uprawy konturowej/tarczowej
• zwiększanie zawartości materii organicznej w glebie

2. Uprawa roślin

• stosowanie płodozmianu
• stosowanie konturowego prowadzenia upraw pasowych
• stosowanie corocznego międzyplonu
• stosowanie wieloletniego międzyplonu
• stosowanie podwójnego nasadzenia
• poszerzenie uwroci pól (poprzeczniaków)

3. Roślinne strefy buforowe buforowych:

• śródpolne
• w dolinkach spływu
• wzdłuż linii brzegowej wód powierzchniowych
• na granicy pól
• wzdłuż dróg dojazdowych do pól
• w formie trwałych żywopłotów

4. Struktury rozpraszające i retencyjne

• roślinna okrywa gleby
• przerywanie ciągłości powierzchni gleby w uprawach rzędowych
• płoty faszynowe wzdłuż linii brzegowej cieków wodnych
• kanały z roślinnością
• sztuczne stawy i tereny podmokłe

5. Poprawne stosowanie środków ochrony roślin i nawozów

• odpowiedni rodzaj i dawka środka (substancje o małej mobilności i krótkiej trwałości)
• właściwy termin stosowania
• uwzględnianie warunków pogodowych przed i po zabiegu
• koordynacja programów ochrony i stosowanych środków z innymi użytkownikami w zlewni

6. Nawadnianie

• stosowanie nowoczesnych technologii
• korzystanie z systemów wspomagania decyzji

• właściwy wybór terminu i dawek nawadniania

Zanieczyszczenia miejscowe powstają wskutek wycieków lub rozproszenia skoncentrowanych lub rozcieńczonych środków ochrony roślin podczas ich transportu i magazynowania, napełniania i mycia opryskiwaczy, opryskiwania i zagospodarowania odpadów, szczególnie w miejscach, w których istnieje ryzyko kumulacji środków i przedostawania się ich do wód powierzchniowych i podziemnych. Zanieczyszczenia te powstają także w wyniku niekontrolowanego przedawkowania środków ochrony roślin podczas zabiegów.

Przypadki zanieczyszczeń miejscowych w dużej skali należą do rzadkości, i dotyczą zakładów produkcyjnych i centrów dystrybucji środków ochrony roślin. W skali powszechnej dotyczą przypadkowych, niekontrolowanych wycieków lub rozproszeń podczas różnych etapów prac ze środkami ochrony roślin w gospodarstwie.

Przykładem zanieczyszczeń miejscowych jest wyciek lub rozsypanie koncentratu środków ochrony roślin podczas jego odmierzania i sporządzania cieczy użytkowej, wyciek cieczy użytkowej z przepełnionego zbiornika, z rozpylaczy lub w wyniku awarii

opryskiwacza, opryskiwanie śródpolnych studzienek i rowów melioracyjnych, ignorowanie stref buforowych, opryskiwanie podczas bezruchu opryskiwacza lub na uwrociach, wylewanie na ziemię pozostałości cieczy lub popłuczyn po myciu opryskiwacza.

Około 75% środków ochrony roślin znajdowanych w wodach powierzchniowych pochodzi ze skażeń miejscowych. Można im zapobiec! Kilka prostych zasad właściwego postępowania może ograniczyć ryzyko skażeń miejscowych.

1. Transport

Zaplanuj przewóz środków ochrony roślin:

• korzystaj z usług przewozowych swojego dostawcy
• rozładunek towaru zorganizuj w miejscu umożliwiającym zebranie ewentualnych wycieków lub rozproszeń
• zapewnij materiał absorbujący do zbierania ewentualnych wycieków (trociny, żwirek silikonowy)

2. Przechowywanie

Przechowuj środki ochrony roślin w sposób niezagrażający ludziom, zwierzętom i środowisku:

• w miejscu wyraźnie oznaczonym
• w oryginalnych i szczelnie zamkniętych opakowaniach
• bez kontaktu z żywnością, napojami i paszami
• pod zamknięciem przed dziećmi i osobami postronnymi
• z dala od studni i zbiorników wodnych
• w miejscu eliminującym ryzyko skażenia gruntu i wody
• w miejscu umożliwiającym powstrzymanie ich rozprzestrzeniania w sytuacjach awaryjnych
• zadbaj o zachowanie odpowiednich procedur i przygotuj się na sytuacje awaryjne
• niezwłocznie zbierz i bezpiecznie usuń wszelkie wycieki i rozproszenia środków ochrony roślin

3. Przed zabiegiem

Zaplanuj zabieg z myślą o bezpieczeństwie ludzi i troską o środowisko naturalne.

1. a) Dawka cieczy i preparatu

• wybierz środek ochrony roślin odpowiedni do sytuacji
• starannie oblicz wymaganą dawkę cieczy użytkowej i preparatu, aby uniknąć nadmiernych pozostałości cieczy po zabiegu
• z góry zaplanuj miejsce i sposób przygotowania cieczy użytkowej
• uważnie przeczytaj instrukcję stosowania środka ochrony roślin
• w obszarze działania rozpoznaj obiekty wrażliwe i zachowuj strefy ochronne

1. b) Sprzęt ochrony roślin

• starannie dobierz parametry pracy opryskiwacza
• sprawdź poprawność działania opryskiwacza i jego szczelność

Wskazówka: ocenę opryskiwacza w aspekcie bezpieczeństwa stosowania środków ochrony roślin i zapobiegania zanieczyszczeniom miejscowym i obszarowym można przeprowadzić korzystając z poniższej bezpłatnej aplikacji internetowej EOS:

1. c) Transport opryskiwacza

• zaplanuj najbezpieczniejszą drogę dojazdu na pole, aby zapobiec skażeniu wody
• sprawdź, czy ciągnik i opryskiwacz gwarantują bezpieczny transport cieczy użytkowej

1. d) Zaopatrzenie w wodę

• dopilnuj, aby nie skazić źródła wody cieczą użytkową, cofającą się ze zbiornika
• podczas napełniania opryskiwacza obserwuj wskaźnik poziomu cieczy, aby pobrać dokładnie wymaganą objętość wody
• nie dopuszczaj do przepełnienia zbiornika

4. Miejsce sporządzania cieczy użytkowej:
5. a) w gospodarstwie

• zachowaj szczególne środki ostrożności
• napełniaj opryskiwacz w miejscu o nieprzepuszczalnym podłożu, pozwalającym na zebranie ewentualnych wycieków (np. płyta betonowa z odpływem do studzienki zbiorczej lub zamkniętego zbiornika)
• jeśli w gospodarstwie nie ma specjalnego stanowiska o nieprzepuszczalnym podłożu to w miejscu sporządzania cieczy użytkowej rozłóż pod opryskiwaczem folię, aby zebrać ewentualne wycieki
• usuń ewentualne wycieki, używając materiału absorbującego

UWAGA! Odcieków z miejsca sporządzania cieczy użytkowej nie można odprowadzać do sieci kanalizacyjnej, ani do rowów, cieków i zbiorników wodnych, oraz innych miejsc stwarzających ryzyko zanieczyszczenia gruntu lub wód powierzchniowych i podziemnych!

1. b) na polu

• do bezpiecznego transportu preparatów na pole używaj schowka lub skrzynki
• bezpiecznie zamocowane schowki lub skrzynki muszą posiadać zamknięcie uniemożliwiające dostęp osobom postronnym
• zmieniaj miejsce napełniania opryskiwacza, aby zapobiec gromadzeniu się ewentualnych wycieków w jednym punkcie
• drobne wycieki na polu z biologicznie aktywną glebą ulegają szybszej biodegradacji niż na jałowym gruncie w gospodarstwie

5. Podczas zabiegu

Zapobiegaj skażeniu wód w obrębie i sąsiedztwie opryskiwanych pól:

1. a) Unikaj bezpośrednich skażeń gleby i wody

• nie dopuszczaj do opryskiwania jakiegokolwiek elementu opryskiwacza, z którego następowałoby obfite ociekanie cieczy
• nie włączaj rozpylaczy, gdy opryskiwacz jest w bezruchu
• wyłączaj opryskiwanie na uwrociach
• w razie stwierdzenia przecieku natychmiast przerwij opryskiwanie i usuń usterkę
• nie opryskuj cieków wodnych, kanałów i studzienek melioracyjnych

1. b) Unikaj znoszenia cieczy

• dobierz rozpylacze odpowiednio do warunków atmosferycznych i siły wiatru
• wyłączaj rozpylacze, gdy opryskiwacz znajduje się w strefie ochronnej obiektów wrażliwych

1. c) Unikaj ociekania cieczy

• nie opryskuj, gdy występuje duże ryzyko ociekania cieczy z roślin (np. obfita rosa)
• nie opryskuj zamarzniętej gleby oraz zalanych lub podmokłych pól

Wskazówka: Kupując nowy opryskiwacz zwróć uwagę na pozostałość techniczną cieczy w jego instalacji cieczowej. Minimalna objętość pozostałości powinna

być jednym z podstawowych kryteriów wyboru.

6. Po zabiegu przepłucz zbiornik i instalację trzykrotnie
7. a) Płukanie wewnętrzne

• rozcieńcz pozostałą po zabiegu ciecz wodą i wypryskaj na pole w miejscu, gdzie rozpocząłeś opryskiwanie
• rozcieńcz pozostały roztwór jeszcze dwukrotnie i ponownie wypryskaj popłuczyny na pole
• do gospodarstwa wróć z opryskiwaczem, zawierającym minimalną objętość popłuczyn, nieusuwalnych z instalacji podczas opryskiwania

1. b) Mycie zewnętrzne

• wykorzystaj lancę do zewnętrznego umycia opryskiwacza na polu
• zmieniaj miejsce mycia opryskiwacza, aby zapobiec gromadzeniu się skażonych popłuczyn w jednym punkcie
• jeśli myjesz opryskiwacz w gospodarstwie, to zorganizuj miejsce mycia tak, aby umożliwić zebranie popłuczyn i ich

bezpieczne zagospodarowanie (np. poprzez bioremediację lub dehydratację)

po umyciu przechowuj opryskiwacz pod dachem, chroniąc go przed deszczem

Pobierz bezpłatne materiały aby dowiedzieć się więcej na temat metod ograniczania występowania zanieczyszczeń miejscowych:

 ZANIECZYSZCZENIA MIEJSCOWE _PORADNIK.PDF

 ZANIECZYSZCZENIA MIEJSCOWE _PORADNIK_MYCIE OPRYSKIWACZA.PDF

 ZANIECZYSZCZENIA MIEJSCOWE _PORADNIK_ORGANIZACJA POKAZÓW.PDF

Zgodnie z polskim prawem użytkownicy środków ochrony roślin są zobowiązani do zwrotu opakowań po tych produktach, punkty sprzedaży – do ich przyjęcia, a producenci i importerzy – do zorganizowania systemu zbierania i zagospodarowania opakowań. Aby wyjść naprzeciw tym wymogom prawnym, w 2004 roku Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin zorganizowało i do dziś nadzoruje System Zbiórki Opakowań

W ramach Systemu sklepy przyjmują:

1. opakowania po środkach ochrony roślin toksycznych i bardzo toksycznych dla organizmów wodnych lub ludzi, oznaczonych przynajmniej jednym z piktogramów:

2. opakowania po innych środkach niebezpiecznych, wykorzystywanych

w rolnictwie, np. nawozy, adiuwanty, produkty biobójcze, oznaczone przynajmniej jednym z piktogramów:

Sklepy nie przyjmują opakowań:

• brudnych
• z resztkami produktów
• z produktami przeterminowanymi
• zbiorczych, np. kartonów, folii stretch spakowanych do worków typu big-bag ani innych nie pozwalających ocenić zawartości z zewnątrz
• worków typu big-bag
• folii rolniczych

Dobra praktyka – zalecenia

1. Zagospodarowuj opakowania po środkach ochrony roślin oraz ich zamknięcia w sposób legalny i bezpieczny:

• sprawdź zawarte w etykiecie środka ochrony roślin informacje dotyczące zagospodarowania opakowań
• opróżnione opakowanie wypłucz co najmniej trzykrotnie wodą, popłuczyny wlej do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową, a opakowanie zagospodaruj zgodnie z zapisem na etykiecie środka ochrony roślin
• opłukane opakowania, podlegające zwrotowi do sprzedawcy, gromadź w przeznaczonym do tego worku foliowym lub pojemniku plastikowym i przechowuj do momentu zwrotu w wydzielonym miejscu magazynu środków ochrony roślin
• gromadzone i przechowywane w magazynie opakowania zwracaj do sprzedawcy środków ochrony roślin
• uwzględniaj na bieżąco wszelkie zmiany i modyfikacje przepisów prawa w tym zakresie

2. Nie postępuj z opakowaniami po środkach ochrony roślin w sposób rodzący ryzyko zanieczyszczenia powietrza, wody lub gleby:

• nie spalaj i nie zakopuj opakowań
• nie używaj opakowań do innych celów niż przechowywanie środków ochrony roślin
• nie wylewaj zanieczyszczonej po płukaniu opakowań wody na glebę, do kanału ściekowego, zbiornika wodnego ani do żadnego innego systemu, poprzez który mogłoby dojść do zanieczyszczenia wody lub gleby

Więcej informacji na temat prawidłowego gospodarowania opakowaniami oraz mapę punktów odbioru znajdziesz na stronie systempsor.pl. 

Przeterminowane i niepełnowartościowe środki ochrony roślin należy odpowiednio oznakować i do czasu bezpiecznej utylizacji gromadzić w wydzielonym punkcie, w miejscu przechowywania środków. Stanowią one odpady niebezpieczne i dlatego ich odbiorem i utylizacją mogą się zająć tylko podmioty figurujące w Rejestrze BDO  i upoważnione do zbierania i transportu odpadów oznaczonych kodem 02 01 08*.

Dobra praktyka – zalecenia

1. Zagospodaruj pozostałości po zabiegach ochrony roślin nie stwarzając ryzyka zanieczyszczenia wód i gleby:

• nie wylewaj pozostałości cieczy użytkowej na glebę, do kanału ściekowego, zbiornika wodnego ani do żadnego innego systemu, poprzez który mogłoby dojść do zanieczyszczenia wody lub gleby
• pozostałą po zabiegu ciecz użytkową rozcieńcz kilkakrotnie i zużyj na polu, na którym wykonano zabieg, w miejscu nie opryskanym lub o mniejszym naniesieniu środka ochrony roślin (np. w miejscu gdzie rozpoczęto opryskiwanie); aby nie przekroczyć dopuszczalnej dawki preparatu na uprawie zaplanuj takie miejsce z wyprzedzeniem

2. Nie dopuszczaj do przeterminowania środków ochrony roślin:

• sprawdź czy w magazynie przechowywane są środki ochrony roślin o nieodległym terminie ważności lub, które mają być wycofane z użycia, i zużyj je w pierwszej kolejności
• przeterminowane i niepełnowartoścowe środki ochrony roślin oraz skażone odpady odpowiednio oznacz i do czasu bezpiecznej utylizacji gromadź w wydzielonym punkcie, w miejscu przechowywania środków

pozbądź się przeterminowanych i niepełnowartościowych środków ochrony roślin oraz skażonych odpadów w sposób bezpieczny i legalny, korzystając z usług podmiotów upoważnionych do utylizacji odpadów niebezpiecznych

Roztwory zawierające środki ochrony roślin o nieokreślonym składzie i nieznanej koncentracji (np. skażona ciecz po myciu zewnętrznym opryskiwacza, zebrane odcieki z magazynu) można gromadzić w specjalnie przygotowanych zbiornikach w celu ich neutralizacji, zagospodarowania, lub utylizacji przez specjalistyczne służby.

Zbieranie popłuczyn z miejsca mycia opryskiwacza do zbiornika na płynne pozostałości nie powinno rodzić ryzyka dla ludzi i środowiska. Zbiornik należy wyraźnie oznakować i zabezpieczyć przed uszkodzeniem i dostępem osób postronnych, a szczególnie dzieci.

Bioremediacja

Do neutralizacji środków ochrony roślin w pozostałościach płynnych można wykorzystać stanowiska bioremediacyjne. Bioremediacja polega na wykorzystaniu procesów rozkładu i mineralizacji substancji czynnych, czyli ich biodegradacji, przebiegającej w sposób naturalny w środowisku glebowym. Podstawową funkcją stanowiska bioremediacyjnego jest podtrzymanie i intensyfikacja tego procesu, najlepiej w integracji z miejscem napełniania i mycia opryskiwacza.

Biodegradacja jest wynikiem metabolicznych procesów mikroorganizmów glebowych, przede wszystkim grzybów, glonów i bakterii. Niektóre z nich, szczególnie grzyby białej zgnilizny (Phanerochaete chrysosporium), wytwarzają enzymy potrzebne do rozkładu ligniny będącej składnikiem organicznych cząstek gleby, np. resztek roślinnych. Enzymy te katalizują proces degradacji substancji czynnych wchodzących w skład środków ochrony roślin.

Zaletą bioremediacji jest fakt, że problem zagospodarowania pozostałości płynnych rozwiązuje lokalnie i kompleksowo, tzn. u źródła i bez ryzyka uwolnienia pozostałości do środowiska. Ich użytkowanie wymaga jedynie zachowania podstawowych środków ostrożności, systematycznego monitorowania stanu podłoża i okresowego jego napowietrzania.

Przykładem stanowiska bioremediacyjnego jest BIOBED oraz jemu pochodne: PHYTOBAC, BIOFILTER czy VERTIBAC. Czas eksploatacji substratu w tych stanowiskach wynosi od 5 do 8 lat, w zależności od warunków klimatycznych oraz intensywności użytkowania. Zużyty substrat, jeśli jest prawidłowo użytkowany, zawiera zwykle śladowe ilości substancji chemicznych. Niemniej jednak powinien być przez rok kompostowany, a następnie zużyty jako nawóz organiczny.

Stanowiska bioremediacyjne:

A – BIOBED, B – PHYTOBAC, C – BIOFILTER, D – VERTIBAC

Odpowiedzią na rosnące zainteresowanie biologiczną neutralizacją płynnych pozostałości po zabiegach ochrony roślin jest poradnik który można poprać TUTAJ

Dehydratacja

Inną metodą zagospodarowania ciekłych pozostałości jest ich dehydratacja, czyli odparowanie wody na stanowisku zlokalizowanym w gospodarstwie, a następnie bezpieczna likwidacja pozostałego po odparowaniu osadu przez podmioty upoważnione do utylizacji odpadów niebezpiecznych. W ten sposób duże objętości pozostałości ciekłych redukuje się kilkaset razy do osadów w ilości łatwej do transportu i utylizacji.

Główną zaletą systemów dehydratacyjnych jest brak wrażliwości na wyższe stężenia pozostałości, drobne ilości ropopochodnych węglowodorów, azotu z nawozów czy środki ochrony roślin niekorzystnie oddziałujące na mikroorganizmy w substratach systemów bioremediacyjnych (np. fungicydy miedziowe i siarkowe). Ponadto stanowiska dehydratacyjne nie wymagają dodatkowych urządzeń zużywających energię, są bardzo proste w konstrukcji, a przebiegający w nich proces dehydratacji nie wymaga żadnej obsługi. W Polsce oferowane są dwa rodzaje stanowisk dehydratacyjnych: HELIOSEC oraz REMDRY:

A – HELIOSEC, B – REMDRY ze stanowiskiem do mycia opryskiwacza

Inne metody zagospodarowania pozostałości płynnych

W gospodarstwach hodowlanych możliwe jest zagospodarowanie płynnych pozostałości po ochronie roślin razem z gnojówką lub gnojowicą rozlewaną na polu. Zanieczyszczona woda, ze stanowisk napełniania i mycia opryskiwaczy może być odprowadzana do zbiorników na gnojówkę/gnojowicę gdzie ulega rozcieńczeniu przed wywiezieniem i rozprowadzeniem na polu.

Przepisy ograniczające objętość płynnych nawozów naturalnych, jaka może być stosowana na jednostkę powierzchni pola gwarantują odpowiednie rozłożenie przestrzenne pozostałości środków ochrony roślin, bez ryzyka ich kumulacji w glebie.

UWAGA! Jeśli zagospodarowanie płynnych pozostałości środków ochrony roślin w gospodarstwie budzi wątpliwości co do bezpieczeństwa dla ludzi, zwierząt i środowiska to ich utylizację należy powierzyć podmiotom figurującym w Rejestrze BDO i upoważnionym do zbierania i transportu odpadów oznaczonych kodem 02 01 08*.

Dobra praktyka – zalecenia

1. Nigdy nie wylewaj cieczy zawierającej środki ochrony roślin bezpośrednio lub pośrednio przez kanały ściekowe do jakiegokolwiek zbiornika wodnego:

• płynne pozostałości gromadź i przechowuj w specjalnie do tego celu przeznaczonych zbiornikach
• wielokrotnie rozcieńczone pozostałości płynne można odprowadzić do zbiornika na gnojowicę

2. Skażone płynne pozostałości przechowuj bezpiecznie do czasu ich zagospodarowania, neutralizacji lub utylizacji:

• rury odprowadzające wodę skażoną środkami ochrony roślin (np. z miejsc napełniania lub mycia opryskiwacza) do zbiorników przeznaczonych do przechowywania płynnych pozostałości muszą być szczelne i nie mogą zatrzymywać cieczy
• zbiorniki do przechowywania płynnych pozostałości muszą być szczelne i wyraźnie oznakowane, ze wskazaniem ich zawartości
• zbiorniki podziemne powinny mieć podwójną ścianę

3. Wykorzystaj możliwości neutralizacji pozostałości płynnych w gospodarstwie:

• zanieczyszczoną wodę po napełnianiu i myciu opryskiwacza neutralizuj w stanowisku bioremediacyjnym lub dehydratacyjnym
• zagospodaruj płynne pozostałości jako dodatek do rozlewanej w polu gnojowicy (we własnym gospodarstwie i zgodnie z krajowymi przepisami prawa dotyczącymi użycia gnojowicy)

nie stosuj płynnych pozostałości w miejscach rodzących ryzyko zanieczyszczenia wód powierzchniowych lub podziemnych

Pozostałości stałe powstają w wyniku przetwarzania pozostałości płynnych, czyszczenia filtrów, oraz zbierania rozlanych lub rozsypanych środków ochrony roślin za pomocą materiałów absorbujących. Przetwarzanie pozostałości płynnych w procesie dehudratacji lub separacji (metody fizyko-chemiczne, filtrowanie, częściowa mineralizacja) pozwala na zmniejszenie objętości pozostałości, lecz zwiększa ich koncentrację.

Pozostałości stałe, takie jak skażone materiały, które miały kontakt ze środkiem ochrony roślin należy przechowywać w magazynie środków, w szczelnych i oznaczonych pojemnikach aż do momentu ich neutralizacji lub utylizacji. Najprostszą metodą neutralizacji pozostałości biodegradowalnych jest ich kompostowanie. Po co najmniej rocznym kompostowaniu kompost można rozrzucić na polu, gdzie dopuszczalne jest stosowanie środków ochrony roślin.

UWAGA! Jeśli zagospodarowanie stałych pozostałości środków ochrony roślin w gospodarstwie budzi wątpliwości co do bezpieczeństwa dla ludzi, zwierząt i środowiska to ich utylizację należy powierzyć podmiotom figurującym w Rejestrze BDO i upoważnionym do zbierania i transportu odpadów oznaczonych kodem 02 01 08*.

Dobra praktyka – zagospodaruj pozostałości stałe w sposób legalny i bezpieczny:

• pozostałości biodegradowalne, takie jak trociny do zbierania wycieków czy zużyty substrat ze stanowiska bioremediacyjnego mogą być:

– kompostowane w celu biodegradacji zawartych w nich substancji chemicznych

– rozrzucone w polu, na dużej powierzchni

• biodegradacja powinna przebiegać w miejscu uniemożliwiającym uwalnianie się środków ochrony roślin na zewnątrz oraz w sposób nie powodujący nowych zagrożeń
• czas biodegradacji zależy od rodzaju i zawartości środków ochrony roślin w pozostałościach, lecz nie powinien być krótszy niż jeden rok
• stałe pozostałości po procesie biodegradacji wykorzystaj w gospodarstwie jako kompost
• ponowne wykorzystanie pozostałości stałych jest niedopuszczalne, gdy proces biodegradacji jest zakłócony w wyniku zaistnienia jakiejś sytuacji awaryjnej (np. wyciek oleju)

• pozostałości stałe, nieprzetworzone w procesie biodegradacji, powinny być utylizowane jako odpad niebezpieczny

Ochrona zasobów wodnych należy do najważniejszych zagadnień ochrony środowiska i stanowi jedno z podstawowych działań, koniecznych do zachowania życia na Ziemi. Producenci środków ochrony roślin podejmują inicjatywy na rzecz ochrony wód poprzez działania w ramach ogólnoeuropejskiej inicjatywy TOPPS (Train Operators to Promote Practices & Sustainability, czyli szkolenie operatorów opryskiwaczy w celu upowszechniania dobrych praktyk w ramach rolnictwa zrównoważonego). W 2019 roku akcja TOPPS wraz z innymi aktywnościami służącymi ochronie wód otrzymała nazwę Clean Waters, czyli Czyste Wody.

Podjęte działania są ściśle związane z celami określonymi w aktach prawnych Unii Europejskiej, takich jak Ramowa Dyrektywa Wodna (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej) oraz Dyrektywa w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/128/WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania na rzecz zrównoważonego stosowania pestycydów).

Projekt uwzględnia trzy aspekty stosowania środków ochrony roślin: postępowanie operatora opryskiwacza, wyposażenie techniczne i infrastruktura gospodarstwa. Ma on na celu podjęcie działań na rzecz ograniczenia ryzyka powstawania zanieczyszczeń miejscowych i obszarowych, i tym samym zmniejszenie zanieczyszczenia wód środkami ochrony roślin. Działania te koncentrują się na promowaniu dobrych praktyk na wszystkich etapach łańcucha postępowania ze środkami ochrony roślin, takich jak: transport, magazynowanie, postępowanie przed, podczas i po zabiegu oraz zagospodarowanie pozostałości. Efektem projektów TOPPS są materiały eksperckie oraz upowszechnieniowe i szkoleniowe w postaci poradników dobrych praktyk, broszur, instrukcji, ulotek i prezentacji multimedialnych, a także filmów i narzędzi wspomagania decyzji w formie aplikacji internetowych. Są one wykorzystywane w pracach studyjnych oraz w szeroko pojętej działalności edukacyjnej, mającej na celu szerzenie wiedzy i podnoszenie świadomości w zakresie zrównoważonego stosowania środków ochrony roślin i ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem. Wszystkie materiały udostępnione są bezpłatnie w zakładce Baza wiedzy.

Inicjatywa TOPPS (Train Operators to Promote Practices and Sustainability, czyli szkolenie operatorów opryskiwaczy w celu upowszechniania Dobrych Praktyk w ramach rolnictwa zrównoważonego), o zasięgu europejskim, podjęta została w roku 2005 przez Europejskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin (CropLife Europe, dawniej ECPA). W Polsce wdrażana była poprzez realizację cyklu projektów koordynowanych przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach przy współpracy z Polskim Stowarzyszeniem Ochrony Roślin oraz Instytutem Melioracji i Użytków Zielonych  w Falentach (obecnie Instytut Technologiczno-Przyrodniczy) i Instytutem Ochrony Środowiska w Warszawie.  Pierwszy projekt był współfinansowany przez Komisję Europejską w ramach programu LIFE-Environment (w latach 2005-2008), a kolejne były w całości finansowane przez ECPA: TOPPS-EOS (2009-2010), TOPPS-PROWADIS (2011-2014) i TOPPS – WATER PROTECTION (2015-2018).

Od samego początku aktywnymi uczestnikami projektów są partnerzy merytoryczni – naukowcy i eksperci z obszaru ochrony roślin, agronomii, agroinżynierii i ochrony środowiska. Od 2020 roku inicjatywa TOPPS w ramach programu CleanWaters w Polsce prowadzona i finansowana jest przez Polskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin. Partnerem merytorycznym inicjatywy jest Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy w Skierniewicach.

Inicjatywa TOPPS została uznana w Krajowym planie działania na rzecz ograniczenia ryzyka związanego ze stosowaniem środków ochrony roślin na lata 2013–2017 jako zespół działań podnoszących świadomość producentów rolnych odnośnie do prawidłowego stosowania środków. Publikacje TOPPS służą jako materiały referencyjne i są do pobrania na internetowej Platformie Sygnalizacji Agrofagów, powstałej z inicjatywy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi i prowadzonej przez Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach oraz Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.